De coronacrisis lijkt tot nu toe opportuun voor fraudeurs gezien het stijgend aantal incidenten. We vroegen elf financiële fraude-experts welke verschuivingen zij dit jaar zagen en wat zij hun vakgenoten adviseren ten aanzien van opsporing en preventie.
Financiële fraude nam in 2020 opnieuw toe. Meer online contact met vrienden, bedrijven en instanties en thuiswerken maakten het dan ook makkelijker voor cyberfraudeurs om potentiële slachtoffers te bereiken. Zo was de totale schade van telefonische spoofing (ook bekend als bankhelpdeskoplichting) vorig jaar maar liefst 26,7 miljoen euro. Het jaar daarvoor kwam spoofing nog nauwelijks voor en was de schade door phishing ook lager (7,9 miljoen ten opzichte van 12,8 in 2020).
Maar cybercriminaliteit was niet de enige vorm van financiële fraude die toenam tijdens de coronacrisis, blijkt uit een rondvraag van Uitgeverij-Studiecentrum Kerckebosch onder experts; er waren meer gevallen van CEO- en CFO-fraude, er kwamen vaker valse claims binnen bij verzekeraars en nieuwe vormen van fraude, zoals onterechte aanvragen van de Covid-19-tegemoetkomingen, staken de kop op.
Vragen die dit jaar veel werden gesteld, waren onder meer: hoe kunnen we specifieke fraude-alerts gerelateerd aan Covid-19 onderkennen? Hoe voorkomen we betrokkenheid bij witwassen of terrorismefinanciering? En uiteraard: hoe hadden we de fraude kunnen voorkomen?
Hieronder volgen zeven trends binnen de aanpak van financiële fraude volgens elf experts en hun belangrijkste tips voor opsporing en preventie.
Laat hieronder uw e-mailadres achter en ontvang het artikel direct in uw mailbox. Ook blijft u automatisch op de hoogte van nieuwe publicaties en relevante producten en diensten met betrekking tot de onderwerpen fraude & financieel rechercheren.
U kunt zich te allen tijde voor deze nieuwsbrief uitschrijven.
Zeven trends in de aanpak en opsporing van fraude in 2021
- Meer aandacht voor CEO- en CFO-fraude
- Geavanceerde software
- Meer focus op corruptie
- Meer factuurvervalsing
- Meer aandacht voor frauderisicobeheersing
- Toenemende aandacht van toezichthouders
- Sterkere publiek-private samenwerking
1. Meer aandacht voor CEO- en CFO-fraude
Diverse fraudeopsporingsexperts zagen in 2020 het aantal gevallen van CEO-fraude toenemen. Peter Knijp, advocaat/partner bij Stadermann Luiten Advocaten: “De belangrijkste ontwikkeling op het gebied van fraude het afgelopen jaar is misschien wel de toename van CEO- of CFO-fraude, waarbij criminelen zich voordoen als CFO of CEO en vanuit die valse hoedanigheid de financiële administratie de opdracht geven bedragen over te maken. Dat levert, behalve veel ongemak voor het bedrijf dat hiervan het slachtoffer is, veel vragen op op het vlak van het aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht.”
CEO-fraude wordt ook wel 'whaling' (the big fish) genoemd en is een vorm van factuurfraude. Ook Ron Nieuwendijk, Senior Consultant Fraude & Integriteit bij Hoffmann, merkte de toename op: “Valse facturen en CEO- en factuurfraude waren dit jaar vaker voorkomend. In het eerste geval is er meestal sprake van interne betrokkenheid. In het tweede geval betreft het vaak een externe criminele organisatie.”
De kans van slagen voor dit type fraude werd dit jaar mogelijk hoger ingeschat, omdat persoonlijk contact met het hogere management door het thuiswerken (nog) minder frequent voorkwam dan normaal gesproken.
2. Geavanceerde software
De technologische ontwikkelingen bleven elkaar dit jaar ook in onverminderd rap tempo opvolgen. Gerard Blonk, Interventiestrategist: “De geautomatiseerde omgeving speelt een steeds grotere rol in de huidige fraudepraktijk. Niet alleen bij cybercrime in haar oorspronkelijke betekenis. Ook bij reguliere financiële malversaties wordt steeds vaker gebruik gemaakt van geavanceerde software. Naast bijzondere digitale transacties zijn identiteitsfraude, hacking en datamanipulatie met 'bewerkte' algoritmes meer aan de orde dan we ons wellicht realiseren.”
Marcel Bouwman, Head Anti Fraud Schade & Inkomen bij Nationale Nederlanden, geeft dan ook aan dat mogelijkheden op dit gebied steeds beter benut worden voor de detectie en opsporing van fraude: “Er wordt in toenemende mate ingezet op en gebruik gemaakt van automatisering, data en nieuwe technologieën om fraude beter en sneller te detecteren. Binnen de verzekeringsbranche zie je steeds meer professionalisering ontstaan met focus op deze ontwikkeling, maar ook steeds meer op frauderisicobeheersing in de breedste zin. Dit vraagt andere skills.”
3. Meer focus op corruptie
Hoewel Peter van Leusden, Anti-Corruptie en Anti-Fraude Expert bij Partner in Compliance, niet weet of er echt opvallende nieuwe trends te onderkennen zijn dit jaar, is de focus op corruptie voor hem persoonlijk opnieuw een topprioriteit: “Veel borduurt voort op bestaande methodieken. Het gaat tenslotte steeds om het verhullen van geldstromen en de uiteindelijke begunstigde of onderbreken van paper-trails. Dit blijft een internationaal proces waarbij dikwijls gebruik wordt gemaakt van offshore en plaatsen waar registratie van eigendom en geldstromen minimaal is. Voor mij persoonlijk blijft het bestrijden van corruptie hoog op mijn lijstje staan. In mijn ogen is dat extreem maatschappij-ondermijnend en iets waarvoor we allemaal onze rol in het voorkomen en bestrijden moeten nemen.”
De Corruption Perceptions Index (CPI) 2020 toont aan dat de meeste landen de afgelopen tien jaar nauwelijks tot geen vooruitgang hebben geboekt met het aanpakken van corruptie. Meer dan twee derde heeft een score van onder de 50 op de CPI 2020. Maar ook landen met hoge scores, zoals Nederland, dat met een score van 82 op de achtste plek staat, hebben nog steeds uitdagingen op het gebied van corruptie. Een voorbeeld hiervan is te weinig transparantie in uitgaven voor de bestrijding van COVID-19.
4. Meer factuurvervalsing
Hoewel de fraudevormen met de tijd mee veranderen, blijft de aard ervan opvallend vaak hetzelfde, meent Marcel Pheijffer, Hoogleraar Accountancy aan de Business Universiteit Nyenrode en Hoogleraar Forensische Accountancy aan de Universiteit Leiden: “Veel 'moderne' verschijningsvormen van fraude gaan gepaard met 'een samenweefsel van verdichtsels en listige kunstgrepen', zoals we dat kennen uit het aloude delict oplichting. En anno 2021 is de klassieke valsheid in geschrifte vermoedelijk nog het meest voorkomende fraudedelict.”
Simon Staadegaard, Business Development Manager bij FRISS, kan dit beamen in zijn vakgebied: “Het afgelopen jaar waarin we geplaagd werden door Covid-19, zijn bij verzekeraars meer opzet-aanrijdingen en ongevallen in en rondom huis geclaimd. Daarbij werden opvallend meer valse en/of vervalste facturen aangeleverd.”
5. Meer aandacht voor frauderisicobeheersing
Zoals Marcel Bouwman al aangaf, kreeg frauderisicobeheersing dit jaar meer aandacht in de verzekeringsbranche. Dit werd ook opgemerkt in andere sectoren. Jan van Koningsveld, directeur van het Offshore Kenniscentrum en de OKC Academy: “De vragen die wij dit jaar het meest kregen, betroffen vooral het tijdig signaleren van fraude en niet zozeer de aanpak ervan. Het antwoord ligt in het (her-)kennen en toepassen van risico-indicatoren.”
Ook Peter van Leusden kreeg vaker vragen over risicobeheersing: “Veel voorkomende vraag is: 'Hoe hadden we de fraude kunnen voorkomen?' Onderzoek wijst dikwijls uit dat men in veel gevallen haar of zijn klant, partner, agent of opdrachtgever niet kende.” Hij adviseert dan ook te investeren in uitgebreid vooronderzoek voor elke nieuwe klant of opdrachtgever met wie je financiële zaken doet.
6. Toenemende aandacht van toezichthouders
Ook de rol van toezichthouders binnen de aanpak van fraude wordt groter. Birgit Snijder-Kuipers, Senior associate en Kandidaat-notaris bij De Brauw Blackstone Westbroek N.V.: “De aanpak van (financiële) fraude staat hoog op de politieke agenda. Voor de financiële sector is een Europese toezichthouder op komst. De primaire focus op de naleving van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) door banken en andere financiële instellingen wordt daarnaast aangevuld met toenemende aandacht van toezichthouders voor niet-financiële instellingen.”
7. Sterkere publiek-private samenwerking
In lijn met het voorgaande merkt Zola Kaal, FEC Expert, Financial Economic Crime bij Knab, een positieve trend in de samenwerking met overheidsinstanties: “Persoonlijk merk ik dat de publiek-private samenwerking steeds beter wordt in de aanpak van fraude. De lijntjes worden steeds korter met elkaar en men wisselt over en weer tips en tricks uit. Zo merken wij dat de FIU bijvoorbeeld steeds sneller en adequater reageert op signalen.”
De zes belangrijkste tips voor frauderisicobeheersing in 2021
De elf experts deelden ook hun belangrijkste tips om fraude te voorkomen en op te sporen. Dit waren de zes voornaamste preventietips:
- Blijf gezond boerenverstand gebruiken
- Know Your Customer
- Zorg voor waterdichte procedures
- Controleer documenten en afwijkende transacties
- Maak datakwaliteit een prioriteit
- Investeer in kennis over financiële offshore
1. Blijf gezond boerenverstand gebruiken
Het klinkt misschien voor de hand liggend, maar het is volgens diverse ondervraagde experts nog steeds belangrijk om aan te stippen. Zo was Marcel Pheijffers voornaamste tip om 'GBV', oftewel gezond boerenverstand te gebruiken: “Wees alert, professioneel-kritisch, vraag door, geloof niet alles wat op papier staat of door de computer wordt getoond, kijk verder dan je neus lang is. En als iets te mooi is om waar te zijn, dan is het ook vaak niet waar.”
2. Know Your Customer
Weten met wie je precies zaken doet, is ook van ongekend belang. Zeker in een tijd waarin (eerste) ontmoetingen, afspraken en transacties nog vaker online plaatsvinden. Volgens Peter van Leusden is 'Know Your Customer' (KYC) van het allergrootste belang: “Zorg dat je KYC-onderzoek in orde is, doe een screening, voer een customer due diligence (CDD) uit, kijk achter de schermen van je zakenpartners en bouw een dossier, maar actualiseer dat ook steeds aan de hand van nieuwe informatie en gegevens.”
3. Zorg voor waterdichte procedures
Fraudeurs ‘targeten’ iedereen, waarschuwt Peter Knijp, en voorkomen blijft beter dan genezen: “Het hebben en strikt doorlopen van goede procedures – met een dubbele autorisatie als het gaat om betalingen – is de beste remedie. Als een oplichter heeft weten toe te slaan, is het meestal onmogelijk – en in elk geval altijd lastig – om de schade bij de oplichter (of een andere partij) te verhalen.”
Ook Erik-Jan Wervelman, Advocaat bij VWW Advocaten - Mediation, adviseert zijn cliënten (financiële dienstverleners) om in te zetten op waterdichte procedures door hun dossier nauwkeurig op orde te houden: “Dat wil zeggen: zo specifiek mogelijk aan verzekerden te bevestigen wat zij hebben gezegd over wat zij kunnen en doen en het direct te laten weten als dat verandert.”
Birgit Snijder-Kuipers adviseert in het verlengde van de waterdichte procedure geen zaken te doen voor vaste cliënten die je ook niet voor een nieuwe cliënt zou doen. Om betrokkenheid bij witwassen of terrorismefinanciering te voorkomen is het volgens Snijder-Kuipers vooral belangrijk om voldoende vragen te stellen en de antwoorden te begrijpen. “Zorg daarnaast voor een heldere en gedegen AML-policy en leef deze na! Baseer uw beleid op het Wwft 10-stappenplan en betrek daarbij de Leidraad van het Ministerie van Financiën, de leidraad van uw eigen toezichthouder en de publicaties van uw beroepsorganisatie.”
4. Controleer documenten en afwijkende transacties
Constante controle op documenten en transacties is eveneens een belangrijke tip van de experts. Peter van Leusden: “Bij de meeste vormen van financiële fraude blijft het fenomeen van 'schijn en wezen' belangrijk; wat wil de crimineel dat je te zien krijgt en wat gebeurt er in werkelijkheid? Daarvoor worden valse stukken opgemaakt en onjuiste jaarcijfers geproduceerd. Prik door die papieren (schijn)werkelijkheid heen en zie wat er echt plaatsvindt, men is zo snel geneigd rücksichtslos te geloven wat men gepresenteerd krijgt.”
Jan van Koningsveld wijst erop dat het leerstuk van schijn en wezen juist in de offshore wereld een belangrijke rol speelt. “Is de formele directeur wel de echte feitelijke directeur en is die lening wel een echte lening. Kritisch kijken naar documenten en andere feiten blijft een belangrijk aspect bij de fraudebestrijding. Het gaat immers om het verzamelen van de echte feiten en niet van de gepresenteerde feiten.”
Ook Ron Nieuwendijk geeft extra controle bij afwijkende betalingen mee als belangrijkste tip: “en bij voorkeur het vierogenprincipe.”
5. Maak datakwaliteit een prioriteit
Simon Staadegaard deelt dat uit FRISS-onderzoek onder bijna 500 verzekeringsprofessionals blijkt dat 18 procent van alle schadeclaims een fraude-element in zich heeft. Het gebruik van data is cruciaal om succesvol te kunnen zijn in de aanpak, stelt hij: "Met name de interne datakwaliteit en de analyse van deze data gecombineerd met data vanuit externe databronnen vormen voor veel financiële instellingen nog steeds een forse uitdaging. Regelmatig blijkt dat er onvoldoende inzicht is in de laatste ontwikkelingen van externe dataleveranciers en hoe deze data effectief toe te passen in fraudebestrijding. Vooral het real time toepassen van data in het proces is nog steeds een uitdaging.
6. Investeer in kennis over financiële offshore
Volgens Jan van Koningsveld is het met name verstandig om te investeren in kennis en vaardigheden op het gebied van de financiële offshore: “Leer hightech versluiering te ontmaskeren, vooral door het analyseren van actuele fraudezaken, om te beoordelen welke indicatoren er zijn te ontdekken en waar de zwakke plekken zitten in de anti-misbruikwetgeving. Met de resultaten hiervan kun je vervolgens binnen je eigen organisatie kijken wat je hieraan kunt doen om dergelijke soortgelijke fraudes in de toekomst te voorkomen.” Belangrijk is om te leren van de wel ontdekte gevallen. Die moeten goed worden geanalyseerd volgens Van Koningsveld: “Waarom ging het daar mis en wat kunnen we hieruit leren?”
De twee belangrijkste tips voor fraudeopsporing in 2021
Ten aanzien van de opsporing van fraudeurs gaven de experts met name tips op het gebied van samenwerking. Dit waren de twee belangrijkste:
1. Zet in op publiek-private samenwerking
Gerard Blonk: “Bij de aanpak van fraude wordt het steeds belangrijker om publieke en private krachten te bundelen om de bovenstaande fraudepraktijken te kunnen stoppen. Of tenminste beter beheersbaar te maken.” Maar zo’n samenwerking verloopt volgens hem niet bepaald vanzelf: “Daarom zijn regievoering, een heldere verdeling van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden en een adequate interventiestrategie met de inzet van verschillende juridische mogelijkheden en beperkingen, naast een heldere en oprechte communicatie, onontbeerlijk.” Volgens Jan van Koningsveld is het hierbij verstandig om eerst de benodigde kwaliteiten en vaardigheden in kaart te brengen zodat je precies weet welke competenties je in huis hebt en welke je moet aanvullen. “Zelf zoek ik altijd naar andersdenkenden in mijn team.”
Blonk vindt het dan ook niet verwonderlijk dat organisaties zich op deze vorm van samenwerking in brede zin (moeten) prepareren. Aanpassing van werkprocessen, bijstelling van denkstijlen, deskundigheidsbevordering en kennisontwikkeling zijn onder meer van onschatbare waarde. “Gelukkig wordt in de (inter)nationale jurisprudentie steeds meer houvast gegeven om dit daadwerkelijk en succesvol in praktijk te kunnen brengen. Er blijkt meer mogelijk dan vaak verondersteld.”
2. Zoek branchegenoten op
Maar niet alleen meer samenwerking tussen publieke en private organisaties wordt aangeraden, ook branche- en vakgenoten mogen elkaar vaker opzoeken als het aan de ondervraagde experts ligt. Marcel Bouwman: “Blijf niet op je eiland zitten, maar kijk naar de ontwikkelingen bij branchegenoten. Ga in gesprek en kijk vooral naar mogelijkheden om in de bestrijding samen te werken en informatie te delen. Er is vaak meer mogelijk binnen de wettelijke kaders dan wordt gedacht.”
Zola Kaal sluit daarbij aan: “Uiteindelijk hebben we allemaal hetzelfde doel, namelijk het bestrijden van fraude. Uiteindelijk is iedereen een stukje van de puzzel en heb je elkaar nodig in de aanpak van fraude.”
Conclusie: blijf nieuwe kennis opdoen en uitwisselen
Hoewel niet alle participerende fraude-experts direct nieuwe trends in het opsporen en voorkomen van financiële fraude zagen, hebben de ontwikkelingen het afgelopen jaar dus zeker niet stil gestaan. Continu investeren in nieuwe kennis in het vakgebied blijft daarom onontbeerlijk voor een effectieve aanpak, en sla het uitwisselen van deze kennis met branchegenoten vooral niet over.
Benieuwd welke bijeenkomsten uw expertise naar het volgende niveau kunnen tillen?
Schrijf u in voor de Update Fraude & Financieel rechercheren. U ontvangt maximaal 2x per week het laatste nieuws automatisch in uw mailbox. 2.000 vakgenoten gingen u al voor!
U kunt zich te allen tijde voor deze nieuwsbrief uitschrijven.